segunda-feira, 27 de dezembro de 2010

Natal ta chegá - Consoada co Missa-Galo

Natal Macaense

NATAL TÁ CHEGÁ

"Ta faltá sômente três dias pa chegá Natal. Na casa di Venáncio  tudo ta quelê ocupado.
Títi Chai, co quánto gente ajudá êle, cavá fazê unga porçám di fárti co coscorám, agora tá começá sai mám pa fazê quánto tachada di alua. Impada sã lôgo ficá pa dia 24 pramicedo. Quelê-môdo pôde  passá Natal si nom-têm bom-bom pitisquéra na casa? Sã têm-qui matá-morê, fazê laia-laia ancuza pa tudo ficá contente. Sômente Maria nunca muto contente. Êle têm-qui ficá na casa pa ajudá su mai, j'olá? Ficá quánto dia prendido, ramendá unga pastro na cajola, nom pôde vai rua olá su Juám.
Chico-Chai já vai gafinhá caxotám guardado na dispénsa, tirá tudo ancuza di pesépio vêm fora, pa armá na sala. Êle co Avô-công abrí pacote, contá qui contá, buscá vai, busca vêm, dá falta di unga ancuza: nom pôde achá image di Nos'Sióra, Mai di Jesus.
- Vai sossegá vôs, Chico-Chai - Avô-công ta rabujá. - Pesépio qui nom-têm Santa Maria, sã qui laia pesépio?
Chico-Chai virá respondê:
- Avô!  tamêm nôs têm Nos'Sióra na pesépio... Quelê-modo estunga  áno já disparecê? Ne-bom falá já perdê!
- Nos'Sióra têm na nôsso pesépio áno-passado, áno-trazado, tudo áno! - avô fala. - Quelora vôs nunca nacê, nôs já tem estunga pesépio. Únde têm Nos'Sióra, iou querê sabe!
Maria já uví papiaçám, já vêm perto ri, chapá bóca falá:
- Nos'Sióra nom sã têm na Ceu? Únde más lôgo têm?
- Aia, fila, nôs ta buscá image qui já disaparecê... Nom-têm na pacote...
- Nunca disaparecê! Iou sabe têm na únde! - Maria respondê.
- Ah?! Vôs sabe? Vai panhá, quiança! Bom-quiança, azinha vai panhá!
- Iou têm pisente di Natal? Si têm, iou ta vai panhá...
- Uví, fila! - Avô-công respondê - Qualunga Natal avô já isquecê dá pisente pa vôs? Azinha vai panhá image vêm!
Maria sai mám fazê festa na rosto di avô, azinha corê vai riva.  Unga estánte vêm di volta sala, co image di Nos'Sióra na mám.
- Ah?! Já vêm di únde estunga image?
- Têm na altar di Mamá, desdi áno-passado - Maria respondê. - Pó cósa di cai unchinho cor, Tio Padre já pegá pintá, cavá já botá na altar.
Avô-công co Chico-Chai, suspirá aliviado, agora começá armá pesépio. Siviço di Venáncio sã vai horta panhá arêa co fóli-fólia pa fazê chám di pesépio."

CONSOADA CO MISSA-GALO

"24 sã dia di consoada. Tudo na casa têm-qui lembrá qui sã dia di jenjum, nom pôde comê carne. Unga dia intéro sã ravirá co sópa di lacassá co camarám, comê laia-laia verdura crú champurado. Têm rodela di batata cozido, cenóra, rabo com cincomáz pa quim querê. Titi Chai cumprí su religiám com devoçám bem-fêto, sã lôgo viziá, olá quim astrevê panhá carne comê. Masquí êle assim jambulám duro, tamêm Venáncio, emado, já corê vai cozinha tasquinhá pisunto, pa capí com pám comê. Ai, si Títi Chai sabe...
Perto chegá mea-nôte, tudo já têm na Greza Sant'António pá uví missa-galo, dessá Chacha Sabina, Chacha Ambrósia co Mui-Mui tomá conta di casa.
Frio di rachá, ántis di vai, unga-unga já gafinha baul tirá rópa grôsso-grôsso pa encapelá, com lám pa enroscá na piscoço. Maria mêdo su Avô-công panhá frialdade, já obriga vêlo usá capotám pesado qui fazê êle nom sabe andá.
No meo-meo di missa, tentaçám di Venáncio dá quánto cabeçada, já cai co sôno. Chai, quelora repará qui êle tá concá, ramendá águ ta fervê  na panela, já arcuá su braço zinguá unga cotovelada na pêto di su nhum. Estunga môno soltá unga "Ai!" assi fórti, qui Sium Padre na altar tamêm já uví, faltá unchinho entorná vinho di cáliz. Padre virá cara, olá cuza já sucedê.
Chegá fim di missa, tudo cavá bezá Minino Jesus, ilôtro azinha corê vai casa, cartá ramatá  Títi Dinha co Lolita pa comê ceia. Intrá na casa, priméro ancuza qui ilôtro fazê sandê vela, vai diánte di pesépio rezá pa pedí graça co Filo di Dios co Virge Maria, Su Mai. Sigundo ancuza, sã Venáncio sentá uví papiaçám di siara.
Cavá pregá sarabanda, Títi Chai dá voz Maria pa ajudá vai cozinha panhá pirú, capám co pisunto botá na mésa pa tudo comê. Querola ta retalhá pisunto, Tití Chai, ôlo vivo, já sentí qui vánda-basso di pisunto já ficá lambiscado. Nancassá priguntá, êle sabe qui sã obra di su Venáncio. Lembrá qui sã Natal, dia grándi, êle abrí unga ôlo, fichá unga ôlo, já dessá vai-ia.
Cavá comê, barriga enchido, unga-unga já virá vai casa, ilôtro fichá bêm fêto tudo janela, trancá porta, apagá lampiám co candia-cera, cadunga recolê na sua quarto. (...)".

Da novela "Estória Di Maria co Alféris Juám". in José dos Santos Ferreira, Macau di Tempo Antigo. Edição do Autor, Macau 1985




*********
Ancuza - Coisa; alguma coisa
Azinha - Depressa. É termo português antigo. Azinha-azinha: muito depressa.
Baul - Baú; Arca; Mala de madeira de tampa convexa.
Capí - Entalar; apertar. Capí mám: acenar com a mão. Capí mám na porta: entalar a mão na porta. Capí pám co pisunto: introduzir presunto entre fatias de pão.
Cartá - Transportar; trazer ou levar. Carté vai: levar. Cartá vêm: trazer.
Cavá - Vem de acabar: terminar, acabar; depois; em seguida
Cajola - Gaiola. Pastro na cajola: pássaro na gaiola
Champurá - Misturar; guisar. Champurá bredo co vaca: guisar hortaliça com carne de vaca.
Emado - Guloso
Encapelá - Cobrir-se com capa ou outra roupa qualquer. Agasalhar.
Estunga - Este ou esta.  Estunga quánto: estes ou estas. 
Fólia - Folha. Fólia-Fólia: folhas. Também significa página ou jornal. Já  sai na fólia: foi publicado no jornal.
Gafinhá - Procurar; esgravatar
Jambulám - Nome de uma fruta; jambulão
J'olá - Já Olá: ver (no passado). J'olá? Viu? ou então, compreendeu?
Lacassá - Aletria.
Laia - Espécie; maneira; casta. Laia-laia: de várias espécies; coisas sortidas. Tudo laia: toda a sorte; toda a qualidade. D'estunga laia: desta maneira; deste modo.
Mám - Mão. Mám fichado qui fichado: mão sempre muito fechada, avarento, mesquinho. Mám-tanto: aquele ou aquela que mexe em coisas que não lhe compete.
Masqui - Termo que vem do malaio e significa apesar de, embora. Masqui seza: embora seja.
Matá-morê - Esforçar-se muito; trabalhar até se cansar; aplicar-se; esmerar-se.
Nacanssá ou Nuncassá - Não é preciso; não esteja com. Nancassá cerimónia: não esteja com cerimónias. Nancassá inventaçám: não venham com mentiras.
Nhum - Rapaz, homem novo. Nhum nutrido: gordo, robusto. Nhu-nhum: senhores ou homens.
Papiá - Papear; papaquear; Falar, dizer. Papiá bem-fêto: falar bem. Qui cuza vôs ta papiá? Que está V. a dizer? Papiá nôsso língu: falar a nossa língua.
Papiaçám - Papiá originou papiaçám. Significa: fala, paleio; o falar. Um-cento papiaçám: muito paleio. Sã nosso papiaçám: é o nosso falar.
Qualunga - Qual; qual deles.
Quelê - Qual; qualquer; que.
Quelê-modo - Como; de que modo; de qualquer modo.
Quelê-tanto - Qualquer que seja a quantidade; grande quantidade; muito.
Quelora - Qual hora; quando; no momento em que.
Quiança - Criança. Quiança-quiança: crianças
Ramatá - Rematar; concluir; acabar.
Ramendá - Parecer; semelhante a; tal como. Ramendá unga pastro na cajola: Tal como um pássaro na gaiola.
Ravirá - Revirar. Virar; correr de ponta a ponta; fartar-se. Comê qui ravirá: fartar-se de comer. Ravirá cabéça: dar voltas à cabeça.
Riva - Cima; em cima.
Siara - Senhora; mãe de família; dona de casa. Esposa.
Títi - Tia. Títi-títi: Tias. Títi-dinha: tia madrinha. 
Unchinho - Poucochinho; muito pouco. Já faltá unchinho: faltou muito pouco. Iou querê unchinho na-más: quero apenas poucochinho. Unchinho-unchinho ora: de volta e meia.
Únde - Onde. Únde já vai? Onde foi? Únde lôgo têm? Onde estará? ou onde haverá? Nôs sabe sã únde: nós sabemos onde é.
Unga - Um ou uma.
Vánda - Banda; lado. Pa estunga vánda: por estes sítios. Vánda di trás: parte traseira; parte posterior.
Zinguá - Zingar; golpear; desfechar golpes; arrear.

Sem comentários: